Καθηγητής Α.Π.Θ.Θαν.Ντινοπουλος:Ο μύθος της μοναδικότητας του ανθρώπου

Δύο Σάββατα πριν, δημοσιεύσαμε στη σελίδα μας ρεπορτάζ από φιλοζωική εκδήλωση που έγινε στη Θεσσαλονίκη, με διοργανώτρια την Πανελλαδική Φιλοζωική-Περιβαλλοντική Ομοσπονδία και βασικό θέμα την κακοποίηση των ζώων στη χώρα μας. Μεταξύ των ομιλητών, ο καθηγητής Κτηνιατρικής κ. Αθανάσιος Ντινόπουλος. Τίτλος της ομιλίας του: «Ο μύθος της μοναδικότητας του ανθρώπου».

Αυτός ο μύθος ήταν -και εξακολουθεί να είναι- πολύ διαδεδομένος και έχει οδηγήσει στον «ανθρωποκεντρισμό», στην αντίληψη δηλαδή ότι ο άνθρωπος αποτελεί το κέντρο του Σύμπαντος. Ο Δαρβίνος, αν και έβαλε οριστικά τον άνθρωπο στον φυσικό κόσμο, δεν κατόρθωσε να εξαλείψει την πλάνη αυτή.

Με την άδεια του κ. Ντινόπουλου δημοσιεύουμε το κείμενο της ομιλίας του*, προκειμένου να γίνει ευρύτερα κατανοητό, πρώτον, ότι ο άνθρωπος δεν είναι το «τέλειο δημιούργημα» και δεύτερον, ότι πολλά από τα «ανώτερα χαρακτηριστικά» του είδους μας υπάρχουν -έστω σε μικρότερο βαθμό- και στα ζώα, γεγονός που αποδεικνύει την κοινή καταγωγή μας.

(Λόγω του μεγέθους της, η ομιλία θα παρουσιαστεί σε δύο συνέχειες και με τη μορφή ευρείας περίληψης, που όμως περιέχει και πολλά αυτούσια τμήματά της. Αρχίζουμε σήμερα με τα «σχεδιαστικά σφάλματα» κατά την κατασκευή του ανθρώπινου οργανισμού).

■ Ο χιασμός της πεπτικής και της αναπνευστικής οδού – και γιατί πνιγόμαστε όταν τρώμε

Γιατί δεν μπορούμε να αναπνεύσουμε και να καταπιούμε την τροφή μας ανεξάρτητα, χωρίς οι δύο αυτές εντελώς διαφορετικές λειτουργίες, η αναπνοή και η πέψη, να έχουν τη μηχανική αυτή αλληλεξάρτηση; Γιατί συχνά πνιγόμαστε όταν τρώμε;

Πρέπει να μεταφερθούμε στο βάθος του χρόνου, στην εποχή που κάποιος μικροσκοπικός υδρόβιος πρόγονος των σπονδυλωτών ανέπτυξε αναπνευστικό σύστημα. Αρχικά, ο εν λόγω πρόγονος ήταν τόσο μικρός ώστε η παθητική διάχυση μεταξύ των ιστών του σώματός του και του νερού που τον περιέβαλλε ικανοποιούσε όλες τις αναπνευστικές του ανάγκες, τις ανάγκες του σε οξυγόνο. Ο πρόγονος αυτός λάμβανε ήδη νερό από το στόμα και το απέβαλλε μέσω ενός μηχανισμού διήθησης ως έναν τρόπο για την απόκτηση τροφής. Καθώς ορισμένα από τα μέλη της ομάδας αυτής μεγάλωναν σε μέγεθος, ο τροφικός ηθμός, ή ένα τμήμα του, μπορούσε να αναλάβει το επιπρόσθετο καθήκον της ανταλλαγής των αερίων μεταξύ των ιστών του σώματος και του νερού που περνούσε ανάμεσά τους. Ολα τα σπονδυλωτά έχουν διατηρήσει την αρχική αυτή σύνθεση του αναπνευστικού και του πεπτικού συστήματος (και όλα, από τα ψάρια έως τα θηλαστικά, μπορεί να πνιγούν καθώς τρώνε).

■ «Δεν ουρώ πια, στάζω»

Τι δουλειά έχει να ανακατεύεται το γεννητικό σύστημα με το ουροποιητικό και να μοιράζονται μέρος μιας κοινής εκφορητικής οδού; Η ουρήθρα, στο αρσενικό ζώο ή στον άνδρα, στο μεγαλύτερο μέρος της χρησιμεύει ως κοινή δίοδος του ούρου και του σπέρματος. Στο αρχικό της τμήμα η ουρήθρα περιβάλλεται από τον προστάτη, η υπερπλασία του οποίου, καλοήθης ή κακοήθης, έχει ως αποτέλεσμα την πίεση της ουροδόχου κύστης, αφενός με συνέπεια τη μείωση των ούρων που αυτή μπορεί να χωρέσει, και τη δυσκολία στην ούρηση, αφετέρου, λόγω της μηχανικής πίεσης που ασκεί ο προστάτης στο τμήμα της ουρήθρας που περιβάλλει.

■ Διποδισμός

Η όρθια στάση αποτέλεσε μεγάλο πλεονέκτημα για τον άνθρωπο (απελευθέρωση των χεριών, διεύρυνση του οπτικού πεδίου, ανάπτυξη του εγκεφάλου και της νοημοσύνης κ.ά.). Επειδή, όμως, ο διποδισμός δεν ήταν σχεδιασμένος εξ αρχής αλλά προέκυψε στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου, συνοδεύεται από τα ακόλουθα προβλήματα:

Αυχενικό σύνδρομο (στατιστικώς η δεύτερη αιτία προσέλευσης στον ορθοπεδικό). Η πρώτη αιτία είναι η οσφυαλγία.

Αυξημένη φλεβική πίεση κατά την όρθια στάση (οιδήματα, κιρσοί, εξελκώσεις κ.ά.).

Ιγμορίτιδες. Τα ιγμόρεια (γναθιαίοι κόλποι) αποτελούν αεροφόρες κοιλότητες που βρίσκονται μέσα στο οστό της άνω γνάθου. Οι κοιλότητες αυτές επικοινωνούν με τη ρινική κοιλότητα, όπου και αποχετεύουν τη βλέννα που παράγουν συνεχώς. Η βλέννα είναι αφθονότερη σε περίπτωση φλεγμονής του βλεννογόνου που καλύπτει τους γναθιαίους κόλπους (ιγμορίτιδα). Στα ζώα, το στόμιο επικοινωνίας μεταξύ των γναθιαίων κόλπων και της ρινικής κοιλότητας βρίσκεται προς τα μπροστά και όχι προς τα επάνω, όπως συμβαίνει στον άνθρωπο, λόγω της όρθιας στάσης του. Ετσι, ενώ στα ζώα η αποχέτευση βλεννών είναι μια εύκολη σχετικά υπόθεση, στον άνθρωπο υπάρχει μεγάλη δυσκολία, και το αποτέλεσμα, όταν η φλεγμονή επιμένει, είναι η χρόνια ιγμορίτιδα.

■ Ο οφθαλμός

Πολύ σημαντικό είναι το «σφάλμα» κατασκευής του αμφιβληστροειδούς χιτώνα του οφθαλμού, που έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα «τυφλό σημείο», δηλαδή ένα σημείο στο οποίο, αν ρίξουμε το είδωλο ενός αντικειμένου, απλώς δεν θα το δούμε.

Το παράξενο είναι ότι στα κεφαλόποδα (καλαμάρι, χταπόδι) ο αμφιβληστροειδής είναι κατασκευασμένος πιο σωστά κι έτσι δεν σχηματίζεται «τυφλό σημείο». Τα πτηνά, πάντως, μας ξεπερνούν κατά πολύ στην οξύτητα της όρασης, λόγω των σημαντικών ανατομικών διαφορών τους.

■ «Σφάλματα» στον εγκέφαλο

Πρώτον, τα νευρικά κύτταρα δεν πολλαπλασιάζονται στην ενήλικη ζωή – δεν παρατηρείται νευρωνογένεση στα ώριμα άτομα, σε αντίθεση με όλα τα άλλα κύτταρα του σώματος, με αποτέλεσμα τεράστια προβλήματα σε αντίληψη, μνήμη, συνείδηση κ.λπ. των ατόμων αυτών. Μοναδικό «καύσιμο» του εγκεφάλου είναι η γλυκόζη. Εξαντλείται γρήγορα, με αποτέλεσμα την υπογλυκαιμία – με σοβαρά συμπτώματα. Επίσης, τα νευρικά κύτταρα δεν μπορούν χωρίς οξυγόνο. Ολιγόλεπτη διακοπή της οξυγόνωσης μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες.

ΤΟ ΑΛΛΟ ΣΑΒΒΑΤΟ θα δημοσιεύσουμε επίσης εκτενή αποσπάσματα από το β’ μέρος της ομιλίας του καθηγητή κ. Αθ. Ντινόπουλου στην ημερίδα για την προστασία των ζώων. Σ’ αυτό παρουσιάζονται ομοιότητες ανθρώπου και ζώων στην ανατομία τους, την επικοινωνία, την ανταμοιβή, τα συναισθήματα κ.λπ.*Η περί ης ο λόγος ομιλία βασίστηκε στο βιβλίο του καθηγητή Ντινόπουλου με τίτλο «Ο αδέξιος σχεδιαστής. Σφάλματα της εξέλιξης και δαρβινικές πλάνες».